Ta historia ma dwie strony – wspomnienia Wasyla Szlachtycza

Ta historia ma dwie strony

Nigdy nawet nie przyszło nam do głowy, aby ukrywać, że jesteśmy Ukraińcami – mówi Wasyl Szlachtycz z Wilkanowa. Wiele osób się zasymilowało, udowadniało, że są bardziej polscy niż Polacy.

Jestem Ukraińcem – mówi Wasyl Szlachtycz z podzielonogórskiego Wilkanowa. Nigdy nie miał problemów z mówieniem o swojej narodowości, nawet w czasach, gdy namawiano go, aby stał się na przykład Wacławem Szlachcicem. Podobnie jak nie ma problemów z przyznawaniem się do tego, że jego rodzinna wieś to Ulucz i z dociekaniem, czym była w istocie akcja „Wisła”.

Ten mój powrót do rodzinnej przeszłości rozpoczął się, gdy w 1956 roku, na fali odwilży, pojechałem po raz pierwszy od czasu wysiedlenia do Ulucza – opowiada. Wcześniej nie było takiej możliwości, a i wówczas ojciec napisał wcześniej list do wujka, Polaka, męża siostry taty, czy możemy już ich odwiedzić. Odpisał, że jest bezpiecznie. Wtedy także zacząłem pytać. O przeszłość. Bo po dawnym Uluczu zostały zdziczałe sady, zapadłe studnie i cerkiew na wzgórzu.

Rodzina pana Wasyla mieszkała tutaj od zawsze. Była to duża wieś, jakieś czterysta numerów i dwa tysiące mieszkańców. Gros mieszkańców stanowili Ukraińcy, nieco Polaków i Żydów. Sporo małżeństw mieszanych i regułą było, że jeśli ojciec był Polakiem, dziecko chrzczono w kościele, a jeśli Ukraińcem, to w cerkwi. A później i tak wszyscy chodzili do jednej z dwóch cerkwi, gdyż świątyni rzymskokatolickiej we wsi nie było. Szlachtyczowie zajmowali się od pokoleń rolnictwem i ich obejście niczym szczególnym się nie wyróżniało, podobnie jak poziom ich życia nie odbiegał od średniej. Dom był drewniany, kryty blachą, porządny. Wszystko dlatego, że przez pięć lat, jeszcze w latach 20. minionego wieku, ojciec pana Wasyla pracował we Francji. A dziadek był cerkiewnikiem, czyli prawosławnym odpowiednikiem kościelnego.

Z tego, co opowiadali rodzice, nie było antagonizmów narodowościowych czy religijnych – opisuje Szlachtycz. Ojciec był człowiekiem świadomym, dużo czytał, stąd śledził to wszystko co działo się nie tylko w Polsce. We wsi w czasie II Rzeczpospolitej nie było nawet jakiegoś specjalnego nacisku polonizacyjnego, panowała pełna swoboda religijna, działał znany chór mieszany. Tak naprawdę niezależnie od narodowości wszyscy mówili po ukraińsku i hucznie były obchodzone, na przykład, rocznice urodzin i śmierci Tarasa Szewczenki. To dopiero podczas późniejszych wizyt ojciec tłumaczył mi, kto w rodzinie jest Polakiem, a kto Ukraińcem i w jakim języku powinienem z konkretną osobą rozmawiać.

Chór mieszany z Ulucza. Wśród chórzystów ojciec pana Wasyla

Dla Ukraińców to ważny punkt na mapie. W 1815r. w Uluczu urodził się Michajło Werbicłd, kompozytor hymnu narodowego Ukrainy.

Wracając do języka. Jak dodaje Szlachtycz, to był raczej taki charakterystyczny dialekt, w którym do języka ukraińskiego dodano bardzo dużo polonizmów. Bo i żyła tam mieszanka narodowościowa klasyczna dla Kresów. Na przykład w XVI i ХѴII wieku przybyli tu Mazurzy (stąd na Kresach tak wiele osób o nazwisku Mazur), którzy wyrabiali m.in. łodzie „czołni i tramnicze do komiąg” oraz „kiczki do dychtowania komiąg”, które służyły do spławiania Sanem soli z żup tyrawskich do Przemyśla. W roku 1870 wieś liczyła 1.342 Rusinów, 98 Po-laków oraz 181 Niemców (Żydów). Pod koniec lat 30. we wsi znajdowało się 400 gospodarstw oraz 2.040 mieszkańców (w tym 1.620 Ukraińców). We wsi znajdował się dwór. I jeszcze jedno – Ulucz słynął z koronek.

Po 17 września 1939 wieś dostała się pod okupację sowiecką. 25 czerwca 1941 pod okupację niemiecką. Rodzice pana Wasyla opowiadali o tym, jak prowadzono Żydów i o tym, jak Polacy i Ukraińcy wzajemnie się wspierali podczas wojny. Nie było pogromów, rzezi, chociaż i tutaj działali ukraińscy „emisariusze” – cytując pana Wasyla – próbujący budzić narodową świadomość. Ale nie było żadnych wezwań do czystek etnicznych. Dlatego tak trudno mu zrozumieć, co też stało się w 1946 roku, mimo że tak naprawdę wojna tam nieustannie trwała.

W 1946 roku przyszło polskie wojsko, trzy razy, i puściło z dymem całą wieś – opowiada. – Znaleźliśmy schronienie w sąsiedniej wsi Dobre. A później, w 1947 roku, zapakowano nas do wagonów i wywieziono na Zachód. Jak mówiono, to w odwecie za zabicie gen. Świerczewskiego. Wówczas o rewanżu za tzw. rzeź wołyńską nikt nie mówił.

Karta przesiedleńcza

Jak chcą badacze tamtej epoki, Ulucz i sąsiednie miejscowości Hroszówka, Jabłonica Ruska oraz Wola Wołodzka stanowiły matecznik oddziału UPA, dowodzonego przez „Hromenkę”. 12 stycznia 1946 Ulucz został spacyfikowany przez 3.000 żołnierzy WP z Birczy. Wówczas spalono dwa domy, dwa młyny i aresztowano 40 mężczyzn. To był początek. 21 marca oddział UPA „Burłaki” urządził we wsi zasadzkę na oddział WP z Tyrawy Solnej, który pacyfikował okoliczne wsie ukraińskie. Zginęło 14 żołnierzy, a kilku rannych utonęło w Sanie. 29 maja do Ulucza i Jabłonicy Ruskiej ponownie wkroczyli żołnierze, spalili około 300 domów i zabili sześć osób. To był odwet za spalenie pobliskiego „polskiego” Temeszowa. Wówczas wywieziono z Ulucza na Ukrainę około tysiąca osób. W nocy z 26 na 27 czerwca dwie sotnie UPA przeprowadziły akcję na komisję wyborczą, w której zginęło czterech polskich żołnierzy. Następnego dnia nastąpił atak odwetowy, podczas którego spalono kolejne 33 domy i zabito sześciu mieszkańców. 10 września z Ulucza oddział UPA zaatakował Witryłów, Łodzinę i Hłomczę. W akcji brali udział bardzo młodzi chłopcy. Finał nastąpił 28 kwietnia 1947 r. Mniej więcej 550 ostatnich mieszkańców Ulucza zostało przesiedlonych i rozproszonych w ramach akcji Wisła. Tyle historycy.

Z całej wsi pozostał wówczas tylko jeden dom, cmentarz oraz słynna cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu na górze Dębnik – dodaje Szlachtycz. I co charakterystyczne. Wysiedlano w ramach akcji Wisła nie tylko Ukraińców, ale rodziny mieszane, a nawet Polaków. Tyle się mówi o wysiedleniach, repatriacji Polaków z Kresów, ale nasz dramat wcale nie był mniejszy…

Ojciec pana Wasyla nigdy nie pogodził się z utratą ojcowizny. Pisał nawet listy do Komitetu Centralnego PZPR, błagając o zgodę na powrót do Ulucza. Zapewniał, że jest gotów żyć nawet w szałasie, ale tam, „u siebie”. Zgody nie otrzymał… Od 1990 r. w dniu Wniebowstąpienia Pańskiego (40. dzień po Zmartwychwstaniu) odbywają się coroczne zjazdy wysiedlonych mieszkańców Ulucza. W ten sposób kontynuowana jest tradycja przedwojennych odpustów, kiedy to na Dębnik ściągały tłumy wiernych.

Nigdy nawet nie przyszło nam do głowy, aby ukrywać, że jesteśmy Ukraińcami – kończy pan Wasyl. – Wiele osób się zasymilowało, udowadniało, że są bardziej polscy niż Polacy. Ostatnio jednak ludzie zaczynają szukać własnych korzeni. Nie wiem, może dlatego, że jest niepodległa Ukraina, a nie sowiecka republika. A może chęć poznania prawdy staje się ważniejsze niż te wszystkie emocje i stereotypy. Natomiast nie zgadzam się na wskazywanie winnych tego, co zdarzyło się w tych krwawych i mrocznych czasach, tylko po jednej stronie. Na stosunki między naszymi narodami nie można patrzeć tylko od roku 1940 i licytować się liczbami ofiar.

Dariusz Chajewski

Żródło: Gazeta Lubuska